Czy wiecie, że sól jest w zasadzie jedynym minerałem, którego używamy powszechnie w niezmodyfikowanej formie, nie poddając w zasadzie żadnej obróbce? Często słyszymy o tym, że podobnie jak cukier sól powinniśmy ograniczać, że jest szkodliwa, powoduje zatrzymanie wody w organizmie, a w diecie dzieci najlepiej w ogóle jej nie używać. Czy faktycznie sól jest taka szkodliwa? Odpowiedź na to pytanie nie jest oczywista i jednoznaczna. To zależy od wielu czynników. Sól kojarzymy negatywnie ze słonymi przekąskami, ale nie ona decyduje o tym, że nie powinniśmy ich jeść! To sposób ich przygotowania, tłuszcze trans, wysoka kaloryczność wpływa źle na nasz organizm. Rodzajów soli mamy naprawdę dużo i jeśli tylko sięgamy po dobrą sól, słuchamy swojego organizmu, który daje nam wyraźne sygnały, że jej potrzebuje, to nie mamy się czego obawiać.
Sól występuje w przyrodzie w formie minerału, tak zwanego halitu (sól kamienna) występującego na głębokości 5 km pod powierzchnią ziemi. Naturalny halit rzadko ma znaną z kuchni białą barwę. Najczęściej jest brunatny lub żółtawy. Jest to spowodowane zawartością związków żelaza. Można też spotkać halit jasnoniebieski, który znajduje się w pobliżu skał zawierających uran.
Sól kamienna
Najczęściej w naszych domach gości sól kamienna występująca dosłownie na całym świecie. Wydobywa się ją na głębokościach od kilkuset do kilkunastu tysięcy metrów metodą górniczą i odkrywkową. Prace po ziemią wyglądają podobnie jak w kopalniach węgla, na powierzchnię są wydobywane grudy soli, które następnie trafiają do młynów, gdzie są rozdrabniane na grudki różnych wielkości w zależności od przeznaczenia. Mniejsze trafiają na nasz stół, a większe do warsztatów przemysłowych. Sól kamienna jest jedną z najtańszych soli, a w najlepszej jakości soli jest 98-99% chlorku sodu.
Sól osadowa
Ten rodzaj soli pojawia się w wyniku odparowania wody ze zbiorników wodnych, słonych jezior (na przykład jezioro Elton i Baaskunczak w Rosji). Sól osadowa zawiera więcej zanieczyszczeń od tej wydobywanej na dużych głębokościach pod powierzchnią ziemi.. Ma szarawy kolor, a chlorek sodu stanowi 95-96%. Sole które krystalizują się z morskiej wody razem z chlorkiem sodu to chlorki i siarczany potasu, magnezu i wapna. Zebraną sól w formie wilgotnych kryształów przepłukuje się nasyconą solanką, aby usunąć zanieczyszczenia (glinę, piasek), a następnie jest suszona i rozdrabniana.
Odparowywanie w próżni
Tam, gdzie surowiec znajduje się na dużych głębokościach stosuje się metodę rozpuszczania. W warstwie soli są umieszczane specjalne rury, które pod wysokim ciśnieniem pompują w nią słodką wodę, która rozpuszcza sól i tworzy komorę. Kolejnym etapem jest wyciągnięcie nasyconej solanki na powierzchnię i umieszczenie w próżniowych kadziach. Tam następuje proces odparowywania do czasu, aż uzyskany zostaje pożądany efekt. Bywa też, że wodę odparowuje się na słońcu w ogromnych zbiornikach. Sól ze złoży podziemnych jest o wiele czystsza i wymaga niewielkiej obróbki. Ta pozyskiwana poprzez odparowanie jest jednak o wiele droższa, bo pod względem jakości i składu chemicznego jest bardziej wartościowa.
Za co płacimy?
Sól jest często sama w sobie o wiele tańsza, niż…opakowanie! Ponadto tak zwana sól ziołowa ma dodatkową marżę, a przecież możemy po prostu zmieszać sól z ulubionymi ziołami w dowolnych proporcjach za o wiele niższą cenę, a jeśli sami suszymy zioła, to praktycznie za darmo. Więc po co przepłacać? Cena soli w sklepie to tak naprawdę koszty transportu i inne czynniki marketingowe. Do przetworów używamy soli niejodowanej, a do potraw zazwyczaj jodowanej. Jodowanie soli to po prostu dodatek niewielkiej ilości jodu do surowca (na tonę soli około 60-70 gramów jodu) i w zasadzie ten prosty proces nie wpływa na cenę soli (do 5%). Najdroższą solą jest sól importowana na przykład himalajska, perska, morska itp.
Sól himalajska
Sól himalajska to rodzaj soli kamiennej, którą wydobywa się we wschodnim pasie pakistańskiego Karakorum i Himalajów. Zawiera śladowe ilości tlenku żelaza, który jest odpowiedzialny za ładną różową barwę. Jest to sól ze starych i suchych pokładów co ma wpływ na jej czystość.
Sól perska
Na uwagę zasługuje niebieska sól perska. Jest niezwykle rzadka, ale bardzo wartościowa. Pochodzi z Iranu i jest rzadką odmianą. Swoją barwę zawdzięcza przesunięciom i wolnym miejscom w sieci krystalicznej. Ma mocny i bardzo charakterystyczny smak. Sól irańska ma swoją bardzo słoną cenę, ponieważ wydobywana jest wyłącznie ręcznie i jest jedną z najczystszych soli na świecie! Pochodzi z oceanów, które wyschły ponad 200 mln lat temu. Warto ją zastosować do dań z owoców morza, dań mięsnych, warzyw i sałatek. Najlepiej dodać ją tuż przed podaniem, ponieważ szybko się rozpuszcza. A skład? To w 85% chlorek sodu, magnez niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego (hamuje uwalnianie adrenaliny i noradrenaliny co wpływa na nasze odprężenie i siłę spokoju), potas (odpowiedzialny za mięśnie, metabolizm białek, węglowodanów i wydzielanie insuliny), jod (ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy – dzięki niemu tarczyca produkuje tyroksynę i trójjodotyroninę, od których zależy praca mózgu), rzadki sylwin (minerał z gromady halogenków, kiedyś roztworem zwanym solą Sylwiusza leczono nadkwasotę).
Sól morska
Ta sól powstaje w wyniku odparowania słonej wody oceanicznej lub jeziornej przy niewielkim napowietrzaniu. W zależności od miejsca jej pozyskiwania może różnić się składem chemicznym. Zawiera różne ilości śladowych pierwiastków takich jak żelazo, magnez, potas. Miejsce ma też wpływ na jej odcień i smak. W ciemniejszej soli jest więcej pierwiastków śladowych, ale jednocześnie więcej zanieczyszczeń. W wyniku zanieczyszczeń oceanów mogą w tego typu soli występować także śladowe ilości metali ciężkich takich jak ołów.
Warto wiedzieć, że sól spożywcza ma tylko dwa pierwiastki w swoim składzie (sód i chlor, a morska aż 64!
A może… Sól Kłodawska?
Zazwyczaj stoi na najniższej półce w sklepie, jej cena to około 1-1,20zł, a tymczasem zasługuje na miano prawdziwej królowej śród soli. Sól kamienna z Kłodawy pochodzi z ekologicznie czystego okresu cechsztyńskiego. Pokłady solne powstały około 250 milionów lat temu z odparowanych wód morskich. Posiada w swoim składzie śladowe ilości mikroelementów takich jak potas, magnez, żelazo, selen, wapń, mangan i innych. Chlorek sodu stanowi 97%, a substancją wzbogacającą sól spożywczą jest jodek potasu w ilości 30 (+/-10) mg/kg. Warto też wybrać się na wycieczkę kłodawską podziemną trasą turystyczną!
„Biała śmierć”?
O ile o cukrze możemy tak powiedzieć, to co do soli to określenie nie koniecznie pasuje. Jak w każdym przypadku spożycia zbyt dużej ilości jakiegoś produktu, ziół itp. mogą wystąpić konsekwencje nie koniecznie przyjemne, tak i w przypadku soli. Jeśli faktycznie solimy nieustannie i bez ograniczeń, to możemy spowodować zachwianie normalnych wartości fizycznych i chemicznych krwi. Osmotyczne ciśnienie krwi zależy od koncentracji rozpuszczonych w plazmie molekuł substancji to w aż 60% od chlorku sodu (ze względu na zawartość soli plazmę krwi można porównać do wody morskiej). W zależności od procesów zależnych od poziomu zawartości soli w organizmie może to powodować obniżenie lub podwyższenie ciśnienia krwi. Sól jest produktem reakcji biochemicznych w organizmie człowieka. Nie występuje na przykład w warzywach, które są słodkie, gorzkie lub kwaśne. Dlatego bez względu na to, czy dostarczamy sól, czy nie, to nasz organizm sam będzie podtrzymywał jej poziom. Wykluczenie soli z diety (zwłaszcza u wegetarian) jest błędem żywieniowym zwłaszcza latem, kiedy tracimy wiele wody z organizmu. W upalny dzień powinniśmy wręcz dostarczać około 3 gramów soli codziennie, co zapobiegnie niebezpiecznym skutkom odwodnienia. Sporo soli dostarcza nam też koperek, seler, chrzan, pietruszka, kalarepka, owoce morza. Jeśli spożywamy soli zbyt dużo na co dzień powoduje to kurczenie naczyń krwionośnych, zmniejsza powstawanie prostaglandyn w nerkach (substancji powodującej rozszerzanie naczyń krwionośnych). Zmniejszenie spożycia soli powoduje obniżenie ciśnienia, zawały i wylewy. Do trzech gramów doli możemy bezpiecznie jeść, a doprawiać potrawy większą ilością ziół. Najmniej wartościowa jest sól kuchenna, więc starajmy się korzystać z różnych gatunków soli. Sól poprawia smak, prawie każdy lubi jej smak, a niektórych potraw po prostu sobie nie wyobrażamy bez niej.
Sód i chlor
Sód i chlor z których składa się sól spożywcza wchodzą w skład każdej cieczy w naszym organizmie )krwi, potu, śliny, łez), uczestniczą w procesie trawienia, przemiany materii, ochraniają narządy wewnętrzne przed urazami, regulują ciśnienie osmotyczne i ilość płynów zatrzymanych w tkankach. Sód to niezbędny kation płynu komórkowego, który bierze udział w utrzymaniu normalnego stanu buforowego systemu krwi, reguluje ciśnienie arterialne krwi, proces wymiany wody i soli, bierze udział w procesie metabolizmu. Głównym źródłem sodu jest właśnie sól spożywcza. Przedawkowanie prowadzi do zatrzymania wody w organizmie, obrzęków, obciążenia systemu neuroendokrynnego nerek, a niedobór prowadzi do chronicznego zmęczenia.
Sól do kąpieli
Czy dodawanie soli do kąpieli jest zwykłym widzimisię? Wcale nie! Ma wiele dobroczynnych właściwości prozdrowotnych. Stosuje się ją do detoksykacji organizmu, rozluźnienia i relaksacji. Po wyczerpującym dniu taka kąpiel ukoi nawet najbardziej skołatane nerwy. Warto zażyć takiej kąpieli przed i po zabiegach kosmetycznych. Japończycy bardzo doceniają walory soli do kąpieli w specjalnych tradycyjnych łaźniach, w których woda jest niesamowicie gorąca. W czasie kąpieli stosuje się mechaniczne złuszczanie skóry z martwych komórek.
Czy zatem warto solić? Warto – z umiarem warto!