Jan Kochanowski pisał: „Ślachetne zdrowie, nikt się nie dowie, jako smakujesz, aż się zepsujesz (…) nic nad zdrowie ani lepszego, ani droższego (…)” i siadywał pod chyba najbardziej znanym w literaturze polskiej drzewem – czarnoleską lipą. I chociaż przyznaje: „Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie jako szczep najpłodniejszy w hesperyskim sadzie”, to cenne właściwości lipy są nie do przecenienia.
Lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.) należy do gatunku lipowatych i jest naprawdę potężnym drzewem. Największa lipa w Polsce rosła w Cielętnikach (gm. Dąbrowa Zielona) miała wysokość 28,6 m i obwód 11,06 m. W pierwotnych lasach naszego kraju stanowiła podstawowy gatunek drzewostanu. Korona lipy jest rozłożysta, gęsta, gałęzie odchylają się ku dołowi, a kora jest brunatna i spękana. Liście są gładkie i mają kształt kolistosercowaty. Kwiatostany lipy tworzą baldachy 5-15 wonnych kwiatków o charakterystycznym, przyjemnym zapachu. Pod kwiatostanem znajduje się specjalnie wykształcony liść, tzw. podsadka, która działa jak żagielek ułatwiający rozsiewanie nasion. Obok lipy drobnolistnej występuje lipa szerokolistna o nieco większych liściach, ale właściwości lecznicze tych gatunków są na równi cenne.
Kwiatostany lipy zawierają związki flawonowe i olejki lotne, a także węglowodany, śluz, kwasy organiczne oraz witaminy. Lipa ma działanie napotne, odkrztuśne, przeciwskurczowe, żółciopędne i moczopędne. Znajduje zastosowanie w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych, grypy, czy anginy. Poprawia też wydzielanie żółci.
Lipę należy zacząć zbierać wkrótce po rozwinięciu pierwszych kwiatów, bo z czasem wartość surowca znacząco maleje. Kwiaty lipy można zbierać od kwietnia, kiedy są jeszcze bardzo młode, ale już niezamknięte. Nie należy ich zgniatać, a po wysuszeniu przechowywać w szklanych i szczelnych pojemnikach. Ważne jest, aby zbierać lipę w czasie suchej pogody, jak większość ziół oraz ostrożnie obcinać szczyty gałązek i obrywać ręcznie kwiatostany wraz z podsadkami.
Napar z lipy powinny pić osoby cierpiące na bezsenność, ponieważ zawarte w niej olejki eteryczne działają uspokajająco i nasennie.
Dużą wartość mają także owoce lipy. Są to niewielkie zielone kuleczki, które odpowiednio przyrządzone działają leczniczo i znajdują zastosowanie w kuchni. Oprócz flawonoidów owoce lipy zawierają białka, kwasy tłuszczowe i olej. Zbieramy je zanim dojrzeją. Przed spożyciem należy rozetrzeć owoce na miazgę i przyrządzić napar na wodzie lub mleku. Napar z owocu lipy ma działanie podobne do kwiatów lipy. Działa na stany zapalne gardła oraz żołądka i jelit, łagodzi kaszel, regeneruje błony śluzowe, pomaga w gojeniu ran i owrzodzeń. Owoce lipy znajdują zastosowanie w kosmetykach ze względu na właściwości natłuszczające i nawilżające skórę.
Warto słodzić napar z lipy dobrej jakości miodem. To smaczny i podnoszący odporność napój dla każdego, a schłodzony doskonale nawadnia i orzeźwia w gorące letnie dni.
W domu można łatwo przygotować syrop z lipy. Do przygotowania potrzebujemy dużą garść świeżych kwiatów lipy, cukier oraz wodę. Najpierw z cukru i wody należy przygotować syrop w proporcji 1 na 1 (np. 1 kg cukru i 1 l wody), zalać nim umieszczone na dnie słoika kwiaty i odstawić na kilka dni. Można wzbogacić syrop miodem i cytryną. Po upływie kilku dni syrop trzeba odcedzić i zapasteryzować.
Lipę (zarówno kwiaty jak i owoce) można też dodać do domowych nalewek. Cenny jest także miód z lipy (pozyskiwany z kwiatów). Posiada on te same właściwości, co kwiaty i owoce, a więc jest bogaty we flawonoidy, garbniki, olejki eteryczne. Miód lipowy warto zastosować na przeziębienie i grypę, gdyż ma działanie przeciwzapalne i przeciwgorączkowe. Łagodzi stany zapalne w jamie ustnej, nawilża śluzówki, ułatwia odksztuszanie, pomaga na uporczywy kaszel.
