Już ponad rok temu pisaliśmy o maku, ale uwaga skupiona była głównie na tym, co można z niego przyrządzić. Mak powinien być nam w smak, ponieważ jest nie tylko smaczny i zdrowy, ale teraz, w czerwcu i aż do sierpnia zachwycać nas będą delikatne makowe kwiaty na polach, wśród zbóż, na łąkach. Czy uprawa maku jest trudna? Kiedy przystąpić do zbioru? Jakie działanie ma mak?
Mak lekarski (Papaver somniferum) to jednoroczna roślina należąca do rodziny makowatych. Ma wzniesioną cienką łodygę, ulistnioną, która może dorosnąć do ponad półtora metra wysokości. Obserwując liście możemy dostrzec, że dolne są większe, tworzą rozetę, a te wyżej wyrastające z łodygi są mniejsze, niebieskozielone, podłużne, jajowate i nierówno ząbkowane.
Najbardziej lubimy kwiaty, które jak wyżej wspomnieliśmy cieszą nasze oczy od czerwca do sierpnia. Kwiaty maku lekarskiego są białe, a u nasady liliowe. Mają średnicę mniej więcej 10 cm i nie są trwałe, szybko opadają. Najczęściej z rozrzewnieniem patrzymy na pola czerwonych maków, a kwiaty tej barwy to maki chwastowe, tak zwane maki wątpliwe, polne i piaskowe. Mak makowi nie równy, bowiem mak Papaver obejmuje pomiędzy 70 – 100 gatunków roślin zielnych. W Polsce najczęściej spotykany jest właśnie mak lekarski oraz mak pośredni, mak tatrzański i maki chwastowe.
Owocem maku jest torebka, inaczej zwana makówką, wypełniona małymi nasionkami o barwie białej, niebieskoszarej i czarnoszarej. W całej rośłinie znajduje się sok mleczny, który pow ysuszeniu daje opium. Opium zaś to powszechnie znany środek uśmierzający ból, uspokajający, nasenny i…odurzający oczywiście. Zawiera aż 40 różnych alkaloidów, w tym morfiny, kodeiny, papaweryny, narkotyny, tebainy, ponadto fenolokwasy, flawonoidy, enzymy i sterole. Tak tak, takie to naturalne środki daje nam matka natura… W nasionach maku znajduje się białko, olej, który stanowi aż 60%, witaminy, sole mineralne.
Uwaga! Roślina jest trująca. W soku mlecznym znajduje się lekko trujący alkaloid o nazwie readyna i niewielkie ilości papaweryny, płatki zawierają antocyjan mekocyjaniną i związki śluzowe.
A dlaczego rolnicy nie lubią maku w zbożu?
Mak jest chwastem tępionym przez rolników, ponieważ jego nasiona zabarwiają mąkę na żółty kolor i sprawiają, że szybciej się ona psuje.
Surowcem zielarskim są niedojrzałe makówki, nasiona, olej makowy i wymłócona słoma makowa.
Mak lekarski znany jest od wieków. Swoje starożytne korzenie potwierdza papirus Ebersa, który jest swoistym dziełem medyczno – farmaceutycznym datowanym na 1500 r.p.n.e. Oczywiście medycynie chińskiej mak lekarski nie był obcy, dzięki umiejętności pozyskiwania opium przygotowywano na jego bazie lecznicze mikstury.
Ciekawostka…
Niegdyś niepożądane właściwości maku nie były znane i na polskich wsiach płaczące dzieci w wieku niemowlęcym uspokajano odwarem z makowin lub główek maku…
Skąd pochodzi mak?
Najprawdopodobniej z południowo – zachodniej Azji. Największe plantacje znajdują się Indiach, Chinach, Laosie, Iraku, Iranie, Turcji, Wietnamie, a w Europie prym wiodą Czechy, gdzie prawo jest bardziej liberalne, niż u nas. W naszym kraju, aby hodować mak na plantacjach, należy uzyskać specjalne pozwolenie, a upraw jest pod szczególnym nadzorem. Jak łatwo się domyślić – nie jest to proste.
Uprawa
Na pewno maki można zasiać w swoim ogródku na rabacie. Roślina wymaga słonecznego stanowiska i dość dobrej ziemi, próchniczej, przepuszczalnej, wapniowej gleby. Nasiona wysiewa się w marun i kwietniu wprost do ziemi na głębokości pół centymetra w rzędach co 40 cm. Maki wznoszą się już po 10 dniach od wysiania.
Zbiór i suszenie
Zbiór powinien mieć miejsce, gdy lisice i łodygi maku zaczęły usychać, a w makówkach słychać po potrząśnięciu nasionka jak w grzechotce. Makówki suszy się najlepiej w temperaturze otoczenia w przewiewnym miejscu.
Działanie
Wspomniane opium działa na ból, na kaszel, rozkurczowo, zapierająco i narkotrycznie. Alkaloidy otrzymywane z opium, czyli morfina, kodeina, narkotyna i papaweryna też mają swoje właściwości.
Morfina hamuje czynności przewodu pokarmowego, spowalnia perystaltykę jelit, czyli działa zapierająco, uśmierza ból i szybo powoduje uzależnienie.
Kodeina działa silnie na kaszel, uspokaja, ma też lekkie działanie przeciwbólowe.
Narkotyna ma właściwości przeciwkaszlowe, a także pobudza czynność ośrodka oddechowego.
Papaweryna działa przeciwbólowo, rozkurczowo na mięśnie jelit, dróg żółciowych, oskrzeli, miedniczek nerkowych, moczowodów, macicy i pęcherza moczowego.
Zastosowanie
Mak lekarski stosuje się w medycynie. Morfina to lek przeciwbólowy w wielu poważnych schorzeniach, w tym chorobach nowotworowych. Kodeina zalecana jest na silny kaszel i nadpobudliwość. Papaweryna używana jest na kolki jelitowe, nerkowe, kamicę moczową i zaburzenia krążenia wieńcowego.
W kuchni smaczne nasiona maku są dodatkiem do chleba, klusek, wyrobów cukierniczych, bułek i słodyczy.
Suszone makówki są elementem jesiennych dekoracji kwiatowych, ikeban i kompozycji przestrzennych.
Poza tym mak używany jest w przemyśle farmaceutycznym do otrzymywania alkaloidów wykorzystywanych do produkcji wielu leków. A olej makowy to składnik na przykład farb!